RODOSLOV RAKOVICI

Prema narodnom predanju i prema pisanim podacima, koje je LJ. Kovačević saopštio u ''Plemenu Kučima'', Kučke su vojvode ovim redom dolazile jedan za drugim: Za Drekalom je došao u XVI. veku njegov sin Lale. U prvoj četvrti XVII. veka izabran je za vojvodu Vujoš, najstariji od četiri Laleva sina (od druge žene). Vujoš je imao pet vrlo hrabrih ali i neposlušnih sinova.
Zbog toga Vujoš na jednoj narodnoj skupštini prenese vojvodstvo sa sebe na svoga mlađeg brata Ilika i na njegovo potomstvo. On šta više prokune njegove sinove, da od njihova potomstva nikada niko ne bude ni vojvoda ni sveštenik niti ikakav sudija, nego da budu samo junaci – i tako je i bilo (Pleme Kuči 26). Ilika je naslijedio njegov najstariji sin Ivan, za kojim je postao vojvoda njegov sinovac Prele Popov (od Ivanova brata popa Mirčete – Lj. Kovačević LIII i LIV).
Prele je bio samo kratko vreme vojvoda i na početku XVIII. veka nasledi ga stric Petar, drugi mlađi brat vojvode Ivana. U prvoj četvrti XVIII. veka došao je za Petrom mlađi od njegova dva sina, Radonja. Zašto je preskočen stariji sin Jovo ne zna se. Radonju je nasledio najstariji sin Ilija, ali se po svemu čini da je pre Ilije bio nekoliko godina vojvodom Vujo Radojev, sinovac vojvode Radonje, koga većina Kuča pogrešno zove: Vujo Radonjin.
Vujo je bio zbačen jer je pristao da daje Turcima danak. Iliju su ubili Turci 1770. godine i za njim nije ostalo potomstva. Stoga postane vojvodom njegov najmlađi brat Peruta, jer je srednji brat pop Radovan vrlo mlad poginuo od Turaka. I Perutu su ubili Turci 1772. godine. Perutin sin Šuto bio je poslednji vojvoda od roda Petra – Petrovića. Narod je preneo vojvodstvo sa Šuta na Čubra Petrova Popovića od roda Popovića, kojim je predak pop- Mirčeta, bio brat vojvode Petra Ilikova.
Vojvoda Šuto, od Drekalovićkog roda Petrovića, bio je smenjen iz razloga što nije hteo pristati da ide, sa 12 Kučkih glavara Skadarskom veziru, pošto je pouzdano saznao da će vezir svih dvanajest glavara pogubiti. Kuči u to nisu verovali, a kad Šuto ne htede po njihovoj želji ići veziru, primiše ponudu Čubra Petrova, da on izvrši ovu odluku plemensku, zbaciše Šuta i izabraše njega za vojvodu. Čubro otide sa glavarima veziru, ali se vrati sam, jer Turci zaista pogube svih 12 Kučkih glavara.
Čubra ubi jedan Arbanas iz Koća, te ga na početku XIX. veka nasledi najstariji sin, pop – Mića.
Jedan od Drekalovićkog roda Ivanovića ubi vojvodu popa-Miću i ovaj zločin izazva grozne krvne osvete između rodova Ivanovića i Popovića. Ivanovići zatražiše zaštitu od Skadarskog vezira, koji postavi Kučima za vojvodu Đura Ilijina Ivanovića. Za svo vreme Đurovog vojvodovanja pravi narodni vojskovođa bio je njegov bratstvenik Vukić Popov Petrović sa Kosora, vrlo čuveni i u narodu proslavljeni junak.
Vojvodu Đura ubi jedan od njegovih rođaka radi krvne osvete i vezir postavi za vojvodu Toma Petrova od roda Popovića. Tomo ne htede slušati vezira, te ga vezir zbaci i za vojvodu postavi Bracana, sina pređašnjeg vojvode Đura od roda Ivanovića. Po smrti Bracanovoj 1868. godine bude opet po Turskoj volji vojvoda Bracanov sin Vaso, ujedno poslednji Kučki vojvoda.
Još za vojvodstva Bracanova i posle, sve do oslobođenja Kuča 1878. godine, bio je u stvari pravi Kučki vojvoda Marko Miljanov od roda Popovića, koga je narod zbog njegovog junaštva, mudrosti, rečitosti i veoma ugledne spoljašnosti vrlo obožavao.
Iz pregleda vojvodstva dinastije Drekalović može se donekle sagledati redosled nasleđivanja vojvodstva u plemenu Drekalovića i njihovih rodova, uglavnom Petrovića i Popovića, kao i Ivanovića koje su Turci zbog njihove ''dobre poslušnosti'', narodu silom postavljali za Kučke vojvode. Sve godine nisu u potpunosti tačne, jer nema nekih pisanih dokumenata iz kojih bi se mogli uzeti tačni podaci, ali se uglavnom mogu smatrati kao približno pouzdani, a odnose se na već napred navedeni period.

PREGLED VOJVODSTVA DINASTIJE DREKALOVIĆ


Redosled po godinama od kada do kada su bili vojvode,
(prema knjizi R.Ivanovića ''Pleme Kuči'' – Beograd 1978.g.)



Ime vojvode: Srodstvo: Približna godina preuzimanja
i trajanja vojvodstva

1. DREKALE - Rodonačelnik Drekalovića 1562 – 1592
i ostalih kasnije razgranatih
bratstava i rodova
2. LALE - Mlađi sin Drekalov 1592 – 1642
3. VUJOŠ - Najstariji sin Lalev 1642 – 1644
4. ILIKO - Mlađi brat Vujošev 1644 – 1669
5. IVAN - Najstariji sin Ilikov 1669 – 1689
6. PRELE - (Popov) – sinovac Ivanov 1689 – 1690
od Ivanova brata popa Mirčete
7. PETAR - Stric Prelev (drugi mlađi brat 1690 – 1710
vojvode Ivana – Petrović
8. RADONJA - Mlađi sin Petrov - Petrović 1710 – 1738
9. VUJO - Sin Radojev (sinovac Radonjin - 1738 – 1766
Petrović
10. ILIJA - Sin Radonjin – Petrović 1766 – 1770
11. PERUTA - Najmlađi brat Ilijin – Petrović 1770 – 1772
12. ŠUTO - Sin Perutin – Petrović 1772 – 1786
13. ČUBRO - Sin Petrov (Popović) 1786 – 1799
potomak popa Mirčete,
(Mirčeta je bio brat Petra Ilikova)
14. MIĆA – pop - Sin Čubrov – Popović 1799 – 1825
15. ĐURO - Sin Ilije Ivanovića (od roda 1825 – 1840
Drekalovića) – Turci su ga Kučima
silom postavili, pa je pravi narodni
vojskovođa u tom vremenu bio
njegov bratstvenik Vukić Popov
Petrović
16. TOMO - Sin Petrov od roda Popovića 1840 – 1844
17. BRACAN - Sin vojvode Đura Ivanovića 1844 – 1868
18. VASO - Sin Bracanov (Ivanović) 1868 – 1900
19. MARKO - Sin Miljanov (Popović) 1861 – 1881


Vojvoda Marko Miljanov Popović – Drekalović nije bio biran kao njegovi predhodnici, već ga je za vojvodu postavio knjaz Nikola 1861 do 1881. godine.

Na osnovu navedenog pregleda vojvodstva dinastije Drekalović može se o načelima u nasleđivanju vojvodstva kod Kuča, slobodno reći:
- Od vojvode Ilika, dakle od prve polovine XVII. veka vojvodstvo je bilo neprekidno nasledno u njegovu potomstvu, u Drekalovićkom rodu Ilikovićima.
- Prilikom biranja vojvode narod se s jedne strane obzirao na lične osobine uglednih Ilikovića, ali se sa druge strane jasno zapaža i težnja, da se uvede nasleđivanje vojvodstva sa oca na najstarijeg sina. Ova je težnja poticala naravno iz same vojvodske porodice. U tri maha je nasleđivao vojvodstvo mlađi brat pređašnjeg vojvode (Iliko, Petar, Peruta) i začudo, vojvodstvo je tada prelazilo na sinove toga mlađeg brata.
- Kada vojvoda ne bi hteo izvršiti neku odluku narodne skupštine, ona ga je mogla zbaciti i izabrati na njegovo mesto novog vojvodu.
Vojvoda je bio na prvom mestu predstavnik zajedničkih plemenskih interesa u svim spoljašnjim odnosima: sklapao je saveze sa okolnim plemenima, vodio razgovore sa Turskim vezirima i pašama, sa Crnogorskim vladikama, sa inostranim predstavnicima i.t.d. Znači, to je bila politička strana njegovih dužnosti.
U ratu je vojvoda predvodio svoje pleme i imao vojničku vlast. Ali ako bi se našao u plemenu veštiji i sposobniji vojskovođa, onda je on, a ne vojvoda rukovodio plemenskim ratovima (naprimer Vukić Popov, Marko Miljanov i drugi).
Veoma ozbiljne poslove, koji su bili od velikog značaja za pleme, vojvoda nije smeo sam rešavati, nego je sazivao plemensku skupštinu radi dogovora i donošenja odluke. Takođe je imao i dužnost da se brine za opstanak porodica slabijeg materijalnog stanja u svom plemenu.
Kada bi utvrdio činjenično stanje u uverio se da se neka porodica ne bi mogla sa svojom stokom i žetvom te godine do kraja izdržati, preporučivao bi ili naređivao imućnijima u plemenu (ako ta porodica ne bi imala imućnih bratstvenika), da joj dadnu po jednu ili dve ovce ili koze bilo na poklon, bilo da ih te godine muze kako bi se ta porodica mogla prehraniti.
Po smrti vojvodinoj držala se u plemenu žalost ''korota'' po mesec dana, nakon čega se sastajala narodna skupština i birala novog vojvodu.

PRESTOLONASLEDSTVO PETROVIĆA



Kroz dinastiju Drekalovićkog roda Petrovića vidimo da su veoma dug period vladali ne samo Crnom Gorom, nego i Srbijom, a u njihovo vreme dolazilo je do veoma čestih sukoba i velikih ratova sa Turcima ali njihova izuzetno velika hrabrost i neustrašivost, a pre svega težnja i želja za oslobođenjem ispod Turskog jarma i osamostaljenje Srpskog naroda uvek su išle na ruku Petrovića, te su uvek uspijevali izvojevati pobjedu i pored velikih plemenskih razdora koja su se javljala u to vreme kod pojedinih bratstava.
Vladika Petar I Petrović (Sveti Petar) pozvao je na dogovor Kučkoga vojvodu Čubra Petrova Popovića, Novaka Martinova, Peša Jankova – Ivanovića, Perovana Đurova – Čejovića, Stanoja Ljakina – Petrovića i mnoge i zatražio od njih da ne idu Turcima, nego ka njemu i da sjedine Kuče sa Crnom Gorom. Kako ga nijesu poslušali prokleo ih je, a potomci vojvode Čubra kasnije su odili na Cetinje da se mole knjazu Nikoli da im oproste grehe. (bio je to Nikola Jovanov i neki Paun, koji je u to vreme bio uzdanica Kučka).
Poslije smrti Svetog Petra na vlast je došao Petar II Petrović – Njegoš (vladika Rade). U to vreme je Vukić Popov u Kučima stišavao pleme da se ne pokolju jedni između drugih, ali ga ubiše kumovi i prijatelji koji bjehu parama podmićeni. Ubice Vukićeve bijahu: Puniša Radosavov, pop Petar Andrijin (oba Popovići), Bracan Đurov (sin vojvode Đura) i Marko Jokov (Ivanovići). Vukićev sin Stojan ubi Punišu Radosavova koji je Vukiću usadio sjekiru u glavu. Poslije Vukića nije imao ko stati na put nikakvome zlu no se poklaše bratstva među sobom i sve svoje zemljište u krv okupaše. Ni vladikine pare nijesu pomogle da se ubije Tomo Petrov, opjevani junak u narodnim guslarskim pjesmama u Kuča i Arbanasa.
Kada je umro vladika Petar II Petrović, na vlast je postavljen knez Danilo, vladika Crnogorski. I u njegovo vreme vođene su mnoge teške i krvave bitke sa Turcima u kojima su uvek Crnogorci nosili pobede i gde se javlja veliki broj primjera čojstva i junaštva kao što su bili: Ivo RAKOV (Radonjin) Radonjić, zet kneza Danila Petrovića (kasnije je bio senator kod kneza Nikole na Cetinju) i njegov brat Stavan Radonjin (Radonjić), Živo RAKOV – komadant vojske na Grahovu, Stanko Radonjić, senator Crnogorski – organizator Crnogorske vojske, Pero Tomov Petrović sa Cetinja, Drago Jokov Petrović, Jošo Stanojev, Ivo Jokov i Perovan Lacov iz Fundine, Božina Radovanov, Savo Peranov, Madžo Lazarev, pop Đoko Milačić, Aso Marašev Ulić, Vučina Aćin – Vujošević sa Momča, Mišo Pešov i Šćepan Pešov – Popovići, Mirko Markov sa Ubala, Božo Ilin (sin vojvode Ilije Radonjina) – Petrovića sa Kosora, Ilija – (potomak Vukića i Boža Popova), Turo Radev, Novo Popović sa Meduna, Marko Đenov i njegova veoma lijepa žena Marica, Đuro Tolev – barjaktar, Sinan Perov Mijović, Nikola Paunov Ivanović, Iveza Vukov sa Kuti, Spasoje Božov Nikočević, Bele Martinov Popović sa Gornjeg Meduna, Savko Popov Ivanović, Ljakić Stanojev, Peroš Vušov Ivanović sa Donjeg Meduna, te ostali Drekalovići: Čobo Manojlov Ljuljanović sa Kržanje, Joko Adžin Živković sa Ubala, Đulja Jovanov, Niško Vulin, Bego Ivanov Mijović, Luka Tomov Popović, Vukoslav Iliković (rodonačelnik Vukoslavića), Ivan Savov sa Kosora, Šćepo Šutov Mijović, Pero Ivanov i brat mu Vule, kao i mnogi drugi.

Karađorđev djed Jovan Petrović rođen je u Vasojevićima u Crnoj Gori i imao je četiri brata od kojih su dva ostali u Vasojevićima, a on se sa drugom dvojicom preselio u Srbiju. Jedan mu se brat naselio u Užički, a drugi u Smederevski okrug. Karađorđev djed Jovan sa sinovima Petrom i Mirkom nastanio se u selu Viševcima, sreza Lepenačkog, okruga Kragujevačkog i tu je ostao sve do svoje smrti.
Iza sebe je ostavio oba svoja sina Petra i Mirka. Mirko se posle očeve smrti odselio u Mramorac kod Saranova, gde mu se rodio sin Kuzma, a Petar je ostao u Viševcima gde se oženio Maricom iz Masleševa i sa njom imao šestoro djece: Đorđa, Mariju, Marka, Marinku, Jovana i Milicu.
Karađorđe je rođen 21. decembra 1762. godine od oca Petra i majke Marice. Imao je sedmoro djece: Simu, Aleksandra, Savu, Polu, Aleksu, Saru i Stamenku. Aleksandar se rodio 1806. godine u Topoli, a vladao je od 1842 – 1858. godine. Njegov sin Petar rođen je 1844. u Beogradu, a 1883. preselio se na Cetinje gde se oženio sa Ljubicom (Zorkom), kćerkom kneza Nikole, sa kojom je imao petoro djece. Za kralja Srbije došao je 1903. godine, a od 1918. bio je prvi kralj Srba, Hrvata i Slovenaca. Umro je 16. avgusta 1921.godine.
Petrov sin Aleksandar rođen je na Cetinju 1888. godine, proglašen je za prestolonaslednika 1909. godine, a posle smrti svog oca Kralja Petra, stupio je na presto 1921. godine kao kralj Srba, Hrvata i Slovenaca. Njegov sin Petar dobio je djedovo ime, a rođen je u Beogradu 06. septembra 1923. dok je njegov brat od strica knez Aleksandar (Pavlov) rođen sledeće, tj. 13.08.1924.godine.
Kada je poginuo vladika Danilo Petrović u Kotoru, vojvoda Mirko Petrović postavi svog sina Nikolu za kneza i vladiku Crnogorskog na Cetinju. Nikola se ubrzo zakraljio i postao kralj Crne Gore i Brda.
Kralj Nikola Petrović, rođen je 25. septembra 1841. godine od oca Mirka (vojvode) i majke Stane, rođene Martinović. Vladao je Crnom Gorom od 1860 – 1910.
Umro je 13. novembra 1921. godine u Francuskoj.
Kao što sam već napred naveo njegova kćer Ljubica (Zorka) udala se 1883. za Petra Karađorđevića (unuka Đorđa Petrovića – Karađorđa, a sina Aleksandra Karađorđevića koji su vladali u Srbiji), dok su mu dvije kćeri bile udate za Ruske careve: Aleksandra II. – Alekseja Nikolajeviča Romanova.
I u vreme vladavine kralja Nikole bilo je dosta Srpsko – Turskih sukoba i ratova u kojima su Turci uvek izvlačili ''deblji kraj''. Tako naprimer jedne prilike kod Berana udare na Tursku vojsku Panto Cemov i Vaso Sajičić s jedne, a RADOSAV (Jelin – Jelić) - RAKOVIĆ i Galo RAKOV sa druge strane i poslije devet sati boja sagnaju Turke u Berane od kojih više od stotinu pogibe, a ustaša dvadeset i sedam.
Poslije oslobođenja od Turskog ropstva 1878. godine, Crnogorski narod – samim tim i Kuči, očekivao je i živio u punoj nadi da će u novoj društvenoj zajednici uživati punu slobodu, ravnopravnost i socijalnu jednakost, ali na njihovu veliku žalost, želje im se nijesu ostvarile.

Od 1888 – 1891. godine zavlada u Crnoj Gori velika glad, te 6000 Crnogoraca dobi pasoš da se iseli u Srbiju, dok je za 3000 ljudi iz Rovaca, Morače, Kolašina i Vasojevića - Crnogorska vlada sprečila njihov odlazak oduzimajući im već izdate pasoše jer u Srbiji nije bilo mjesta za sve prijavljene.
No mimo ovih 6000 moralo je otići još 360 ljudi jer su već bili prodali svoja imanja te se više nijesu imali na šta zadržati. To se dogodilo 1889. godine. Kako je Srbijanska vlada saopštila da ne može primiti više od 6000 emigranata, to je primoralo Crnogorsku vladu da mnogima oduzme izdate pasoše, pa je prema tome za mnoge otpala namjeravana ekspedicija preko Bosne, ali se nažalost mnogi Crnogorci odseliše.
I dok je izgladneli Crnogorski narod odlazio trbuhom za kruhom, kralj Nikola je znao prokartati ogromne svote novca koje su siromašni Ruski seljaci skupljali kopejku po kopejku i davali kao pomoć napaćenom Crnogorskom narodu koji gladuje.
Tako je za vreme boravka u Nici 1891. prokartao u jednom tamošnjem serklu, pored drugih suma, za poslednje veče samo 150.000 franaka (vidi knjigu Crna Gora i Austrija 1814 – 1894). U to vreme imanje kneza Nikole vredelo je više od 10.000.000 franaka uloženih u inostranstvu. Izgleda da su sve novčane pomoći od 1860 – 1890. koje su za vreme cara Aleksandra II vrlo obilato stizale iz Rusije, prešle u njegove privatne džepove, dok je Crnogorski narod gulio koru sa drveća i brao koprive da bi se prehranio.
Crnogorski vlastodršci sa knjazom Nikolom, a kasnije i kraljem, sebi su dali za pravo da stvore velika bogatstva.
Kralj Nikola je imao na Cetinju tri dvorca, dvadesetak kuća, žardine, staje i 300 lanaca zemlje: u Medovini štale sa 30 arapskih atova i 20 švajcarskih krava, 20 velikih kočija.
U Prčnju je imao kuću zvanu ''crvena kuća'', dvorac na Rijeci Crnojevića i 8 manjih kuća: košutnjak za Jovanovim Brijegom, sa 60 rala zemlje, tri lađe: ''Danicu'', ''Slovjanin'' i ''Žabljak''.
Kod Skadarskog jezera imao je 2500 rala zemlje: Na Vir Pazaru dvorac sa 2500 motika vinograda: U Ulcinju dvorac, a u Ulcinjskom polju 3200 rala obradive zemlje i 12.000 korijena maslina: kod Podgorice dobar ribolov sa osam vodenica i šest valjaonica: u Spužu kuću i 3000 rala zemlje.
Pored ovoga imao je bogate zabrane po Crnoj Gori, kao što je Biogradsko jezero i dr. (ove podatke objavili su Mićun Pavićević i dr. Mato Hanžeković – Gabrijel u knjizi ''Na prelomu'' 1939. str.173).
Kada vidimo sa kolikim bogatstvima je raspolagao vladar Crne Gore, onda nije teško prepoznati prilike koje su vladale u njegovoj kraljevini. Crnogorska sirotinja bila je žrtva ovakvog stanja, koja je morala da u bescenje obrađuje njegovu imovinu.
Kuči, kao i mnogi Crnogorci, a možda i više od drugih osiromašeni iz rata su izašli goli, bosi i gladni. Nadajući se spasu, doživljavali su sve veću bijedu i siromaštvo.
Nezadovoljstvo naroda, a naročito onih siromašnih, svakim danom se sve više povećavalo. Protest zbog nezadovoljstva odvodio ih je po zatvorima, od kojih je bio najčuveniji po svojoj surovosti, onaj na Cetinju zvani ''Guvernadurovica''. U ovom po zločinima čuvenom kazamatu, teško su stradali mnogi plemenici kao naprimer: Dmitar Petrov Popović, Tomo Orahovac, Marko Miljanov, serdar Jole Piletić, Peko Pavlović i mnoge druge Crnogorske ličnosti iz onog vremena koje su bile proterane iz Crne Gore.

ISELJAVANJE STANOVNIŠTVA


Pod pritiskom teškoća, ljudi se ponekad pitaju; - Šta bi našim precima, da se nastane u ove vrleti ? - misleći pri tome na uslove života i rada.
Naseljavanje ovih krajeva je sastavni dio opšte migracije naroda Balkanskog poluostrva, tokom poslednjih četiri stotine godina. U tom vremenu, na prostoru od Titovo – Veleške klisure na Vardaru do Zagrebačke Gore izmjestilo se cjelokupno stanovništvo. Zato nije čudo što danas u Slavoniji ima porodica čiji su preci došli iz Bosne i Hercegovine, a u Bosni ima veliki broj žitelja čiji su preci došli iz Dalmacije, Like, Hercegovine i Crne Gore, među kojima spadaju i naši preci.
Glavnu masu velikih migracija čini stanovništvo dinarskog sistema. Često iseljenici iz matice zemlje nisu direkno nastanjivali sadašnje krajeve već su to činili u etapama, nastanjujući se duže ili kraće vrijeme usput. Sve je zavisilo od uslova koje im pruža nova sredina i od ponašanja osvajača.
Koliko su velika bila migraciona kretanja na ovom Jugoslovenskom podneblju, govori slučaj Boke Kotorske, gdje svo stanovnoštvo vodi porijeklo od Crnogorskih i Hercegovačkih doseljenika. Prvi podstrek velikim migracijama bila su Turska osvajanja, Turska vladavina, Austro – Turski ratovi, ratovi naših naroda za oslobođenje, kao i oni koji su nastajali zbog pritiska, surovosti zavojevača, te lične i imovinske nesigurnosti.
Veoma su česta bila seljakanja zbog ekonomskih razloga, kako u prošlosti tako i danas. Ljudi su napuštali neplodno zemljište i odlazili u plodnije krajeve koji su nudili raznovrsnije izvore egzistencije. Zbog toga su vjekovima tekle migracione struje iz karstnih planinskih krajeva, dinarskog sistema ka plodnijim i pitomijim krajevima, kao što su sjeverna Bosna, Šumadija, Slavonija, Bačka, Srem, Banat itd. Dugotrajne suše, gladne godine, poplave, nesrazmjera između broja stanovnika i izvora za život takođe su uzrok migracije stanovništva.
Migracijama su se stanovnici etnički miješali sa starosjediocima, prelazili iz jedne vjeroispovijesti u drugu, gradili običaje, navike i kulturu. To znači da su se stanovnici koji su se doseljavali morali prilagođavati prirodnim uslovima, etničkim i socijalnim, ali su zadržavali dijelom svoje i nametali ih drugima.
Otuda širom bivše Jugoslavije pojava porodica sa istim prezimenima, istih tipova kuća, istih naziva mjesta i slično. Kada se sve to ima u vidu, onda je zaista teško utvrditi ko je ko. Zbog toga je duboko u pravu veliki Francuski mislilac Monteskije kada je rekao ''Ja sam po nužnosti čovjek, a slučajno Francuz''.
Kraj XVII. i prva polovina XVIII. vijeka ispunjeni su velikim pokretima u Srpskom narodu, koji su nastali zbog ratova između Austrije i Turske od 1688. do 1739. godine. Za vreme ovih pokreta desile su se i one dve velike seobe Srpskog naroda u Austriju, koje su po svojim posledicama bile veoma nesrećne po Srpski narod.
U vreme ove druge seobe mnoge su porodice od Vasojevića, Kuča, Pipera, Bratonožića, Klimenata i drugih brdskih i Metohijskih plemena ostavile svoja stara sedišta i krenule se zajedno sa patrijarhom Arsenijem IV. Neke od ovih porodica prešle su preko Save i nastanile se u raznim krajevima, a druge su se zadržale po zapuštenim zemljama Šumadije i Beogradskog pašaluka.
U pojedinim porodicama u Šumadiji i danas se po predanju zna od kojih su plemena i kad su se doselili u ove krajeve. Njihov dolazak u ove krajeve mogao je biti i za vreme predposlednjeg rata Austrije sa Turskom 1737. do 1739. godine, kad ono postradaše Vasojevići, jer na poziv patrijarha Arsenija IV. bjehu se ta plemena digla na oružje. Ali kako im obećana pomoć od strane Austrijske vojske ne dođe, to Turci napadnu njihove krajeve te se mnogi rasele, a mnogi pređu u Metohiju.

UZROCI I POSLEDICE MIGRACIJE KUČA



Iseljavanja iz Kuča počela su veoma davno. Njihovi uzroci su višestruki. Osvajanjem Kuča od strane Turaka 1455. godine, kao i u vrijeme njihove okrutne vladavine, proces iseljavanja se stalno povećavao. Ondašnje stanovništvo davalo je žestok otpor Turcima tako da su oni izvršili strašnu poharu. Ovaj ratoborni narod bio je u stalnoj borbi sa Turcima. Ni jedan napad na Kuče nije prošao bez teških posledica na Kučko stanovništvo. Sela i njihova imovina stalno su paljena, stoka pljačkana, narod odvođen u ropstvo, čime su povećane i njihove nedaće.
U toku svog bitisanja Kuči su preživjeli više osvajačkih i pljačkaških pohoda kao 1455, 1774, 1862. godine od kojih su dva poslednja poznata pod nazivom PRVA i DRUGA pohara Kuča od strane Turaka. Sve ove pohare imale su teške posledice za Kučko stanovništvo. Njihovo i onako teško ekonomsko stanje bivalo je sve teže ali su se borbeni duh i moral stalno povećavali.
Na veliku žalost, Kuči nijesu stradali samo od strane Turaka, već su preživjeli dvije pohare i od strane Crnogoraca i njihove vojske. Prva pohara od strane Crne Gore izvršena je 28. juna 1855. godine, a druga isto tako 28. juna 1856. godine. Po svom obimu, žrtvama, pljački i paljevinama druga pohara Kuča od strane Crne Gore prevazišla je i sve pohare koje su izvršene od strane Turaka. Turci su bili okupatori i sila koja je u Kuče vladala 423 godine, te se nije ni čuditi njihovoj okrutnosti i tiraniji. No međutim, postavlja se pitanje; - šta je zgriješio taj ratoborni i premučeni narod da doživi takvu sudbinu od strane svoje braće? Zar su oni krivi, što su velike sile odredile, da Kuči budu pripojeni Turskoj carevini.
Stalni ratni sukobi sa Turcima onemogućavali su Kučima da i ono malo ziratne zemlje obrađuju, da se koliko toliko prehrane sa nje. Stočarstvo im je bilo najglavnija privredna grana. Čestim ratovima i poharama stalno se smanjivalo i stradalo stanovništvo. Morali su da otimaju od neprijatelja i susjednih plemena da bi održali goli život.
Svađe i ratovi sa susjednim plemenima, često i međusobne borbe između pojedinih bratstava, a čak i unutar njih, krvne osvete, razne osvete, bolesti, kolera i slično, sve je to prinuđavalo ovaj hrabri narod da se seli i ide u neizvesnost, da bi negde našao bolje uslove za život.
Pored nabrojanih, bilo je i drugih uzroka iseljavanja. Naime, jača bratstva istiskivala su manje brojnija, a samim tim i slabija bratstva. Pogotovo prelaskom vojvodstva sa starih Kuča na Drekaloviće i njihovo jačanje, imalo je negativnih posledica na manja bratstva.
Ove posledice se nijesu odražavale samo na to što su bili prinuđeni da se isele i napuste svoja ognjišta, nego su ih često tamo očekivale daleko veće i teže nevolje. Većinom su morali da se iseljavaju tamo gde su Turci imali isključivu vlast, gdje ih je očekivalo ponižavanje, neizmjerna eksploatacija, a što je najgore, morali su da napuštaju svoju prađedovsku vjeru i da prelaze u islam, kao što je bio slučaj sa Peralovićima i mnogim drugim bratstvima, koja su se kasnije borila protiv sopstvene braće.

Kuči, kao i mnoga druga plemena i krajevi, nijesu bili pošteđeni ni od vremenskih nepogoda. Po gladi i drugim nevoljama naročito su upamćene sledeće godine: 1683, 1690, 1748, 1749, 1768, 1770, 1778 i 1779. Posebno je zapamćena 1781. kada je 14. maja u Doljanima napadao veliki snijeg, te je tom prilikom sva stoka koja se našla van štala, pocrkala. Po velikoj gladi i suši bile su naročito poznate 1782, 1786 i 1787. godina.
Iseljavanja zbog krvne osvete isto tako datiraju u razna vremena. Krajem XVI i početkom XVII. vijeka Kuči su se iseljavali i naselili u Grahovu i Nevesinju. Selenja je bilo i 1714. godine na Glasinac u istočnoj Bosni i oko Vlasenice, odakle su se dalje pomjerali u razne druge krajeve. U ovo vrijeme bilo je iseljavanja zbog krvi, na Vranjinu kod Skadarskog jezera, na Vrake i u Polimlje. Do kraja XVIII. vijeka, uglavnom 1731. i 1767. godine iseljeno je nekoliko porodica u Ibarski Kolašin i druga mjesta, a naročito su velika iseljavanja Kuča vršena po Srbiji u vreme prve i druge pohare Kuča. Izvršeno je masovno iseljavanje u Novopazarsku nahiju, Pešter, Sjenicu i Sokolsku nahiju 1768. godine.
Teško je Kučko stanovništvo pogodila i sedmogodišnja suša koja je vladala od 1817 – 1824. godine. U ovom periodu, mnoge porodice išle su u druge krajeve da se prehrane, a mnoge su se za stalno iselile iz Kuča.
U prvoj polovini XIX. vijeka Kuči su se iseljavali u Nikšić, Bosnu, Hercegovinu, Kosovo i Skadar, kao i u Užičkoj Crnoj Gori i na Zlatiboru.
Odmah poslije prvog Srpskog ustanka 1804. godine, dio Kučkih porodica seli se u Stari Vlah, dolinu Ibra i Šumadijsku Kolubaru. 1833. nekoliko porodica iz Kuča naselilo se na Zlatiboru. Mnoge su stigle u Kragujevac, a odatle upućene u Bačevac (Račanski srez). Sredinom oktobra 1848. godine stiglo je iz Kuča sedam porodica sa 36 članova u Raški karantin. U decembru iste godine upućene su u Rujanski srez, na zemljište koje im je bilo dodijeljeno za naseljavanje.
Kolera koja je vladala 1855. godine, nerodna 1861 i 1862. prorijedile su stanovništvo Kuča u znatnoj mjeri jer je veliki dio ljudi i djece pomro od gladi. Bila je velika suša i tokom ljeta 1863. godine. Sušna i gladna bila je i 1873. godina, pa su te i dve naredne 1874 i 1875.godina bile takođe gladne i djeca nijesu mogla ići u školu. Ratne nevolje 1876 i 1877. godine u znatnoj mjeri su povećane usled suše. Od gladi je ponovo zaprijetila smrt mnogim porodicama.
Nakon dugih ratova sa Turcima mnoge porodice su morale ići u Carigrad i druga mjesta Turske carevine za zaradom.
Naseljavanje u Boku, Crnogorsko primorje i Krajinu pored Skadarskog jezera vršeno je djelimično naseljavanje stanovništva koje se raseljavalo sa Kosova i Metohije.
Iz Novopazarskog kraja 1865. godine jedan dio stanovništva se seli u Bosnu. Od Kučkog stanovništva koje je preseljeno 1889. godine u Toplički kraj (Vasiljevac i Mačju Stijenu), jedan deo se naredne 1890. godine ponovo vratio u Kuče.
Nakon četvrte uzastopne sušne i gladne godine u martu 1890. godine smrt od gladi prijetila je za oko 8.500 porodica u Crnoj Gori, među kojima mnogim Kučkim porodicama.
U 1893. godini skakavci su tamanili ljetinu u okolini Podgorice, pa su te, kao i 1896. godine mnoge Kučke porodice formalno skapavale od gladi.
Poslije Berlinskog kongresa Kuči su odlazili na razne strane radi zarade, kako po Jugoslovenskim mjestima, tako i po inostranstvu: Austro-Ugarsku, Grčku, Bugarsku, Rumuniju, Rusiju, Siriju, Ameriku i mnoge druge zemlje, gdje je jedan dio njih tamo i ostao.

I S E LJ E N I K U Č I

BRATSTVA OD ISELJENIH KUČA



O iseljenim Kučima ovde neću opširnije pisati jer je iz Kuča iseljen veoma veliki broj ljudi, usled raznih teškoća i uslova življenja koji su im nametani kako za vrijeme Turske vladavine, tako i usled raznih drugih nemaština poslije oslobođenja od Turaka, sušnih i gladnih godina i slično, pa su se zbog toga morali uputiti trbuhom za kruhom po čitavoj bivšoj i sadašnjoj Jugoslaviji, a i na razne strane sveta.
Od tih iseljenih Kuča nastao je veoma veliki broj prezimena, rodova, bratstava i njihovih ogranaka, tako da ih ovde neću obuhvatati, izuzev jednog manjeg broja bratstava od kojih su mogli nastati RAKOVIĆI i koji su im najbliži u srodstvu.
O iseljenim Kučima pisao je veliki broj autora u raznim svojim istraživanjima o porijeklu stanovništva. Tako naprimer Sekula Dobričanin, u knjizi ''Donja Morača'', koju je izdala Crnogorska akademija nauka i umjetnosti 1984. godine obuhvatio je, pored drugih bratstava i četiri bratstva čije porijeklo potiče iz plemena Kuča. To su: Braunovići, Jankovići, Jovanovići i Mihailovići.
Za Jankoviće u selu Ravni (Donja Morača), kaže da su doseljeni iz Podgorice, a tamo iz sela Bezjova – Kuči – (str.66). Jankovići su ogranak Vučevića sa Bezjova. Trojica braće: Stanko, Kosta i RAKO (od kojeg je mogao nastati okranak RAKOVIĆA), zbog svađe sa Mrčaricama, preselili su se u Podgoricu. Rako i Kosta su se, navodno, zadržali u Podgorici, a Stanko zbog svađe sa Turcima pređe sa sinom Jankom u Moraču. Janko se oženi od Braunovića i imao je sedam sinova: Perišu, Muja, Vuksana, Dragića, Lala, Jovana i sedmog kojemu nije upamćeno ime.
Tako su u Morači od Stankovog sina Janka nastali JANKOVIČI, a od unuka Jovana JOVANOVIĆI.
Da li je možda i RAKO živio u Morači nije poznato, ali bih ovde napomenuo da je moj djed IVAN RAKOVIĆ sa svojim bratom PETROM (koji se kasnije preselio u Kolašin), živio u Morači. Tu su rođeni i moj stric VELIMUR RAKOVIĆ, kao i otac DUŠAN RAKOVIĆ, u mjestu zvanom Dragovića Polje u Morači.
Isto tako neki RAKOVIĆI iz Gornjih sela - Lubnica i Kurikuća (kod Berana) tvrde, da su se njihovi preci: RAKO, NOVO i TOMO doselili iz Plane Kolašinske – koja je u neposrednoj blizini Morače.
Doktor R.V.Vešović u knjizi ''Pleme Vasojevići'' iz 1935. godine na strani 247 – 248, obuhvatio je iseljene Kuče u tom kraju, pa kaže ''Kao Kuči, ova Ašanska bratstva , po porijeklu kazuju se: RAKOVIĆI u Lubnicama (15 kuća) i Kurikućama (14 kuća) koji su vele iz sela Bezjova.
Bogdan Lalević i Ivan Protić, proučavajući naselja u Vasojevićima u Turskjoj granici, utvrdili su da u tom kraju ima sedamnajest bratstava koja su se iselila iz Kuča, gdje navode i RAKOVIĆE u Lubnicama koji su doseljeni iz sela Bezjova. Iseljeni su zbog gladi i nerodica koje su vladale više puta u Kučima i Crnoj Gori.
Milisav Lutovac, proučavajući ''Rožaje i Štavicu'' od 1960. godine, utvrdio je da u ovom kraju iz Kuča ima 32 bratstva sa 620 porodica. Daljim razgranavanjem postalo je 57 bratstava. On navodi da Avramovići u Bašču kod Rožaja čine ogranak Gavrića, koji su se odselili sa Meduna (Kuči) u XVIII. vijeku.
Njihovo iseljenje je uslijedilo zato što je njihov predak ubio nekog agu kod Podgorice. Njegovi sinovi su poginuli u borbi sa Turcima, te se pod starost ponovo oženio. U drugom braku imao je dva sina: Avrama i RAKA. Po Avramu su dobili prezime Avramovići. Oni slave SV. DIMITRIJA - MITROV DAN. Prema slavi se može zaključiti da oni potiču od Mrnjavčevića.

Ako je i Avramov brat RAKO imao svoje potomstvo, onda su se i njegovi potomci po njemu prozvali RAKOVIĆI. Ovo Milisav Lutovac potvrđuje kod bratstva Garovića gdje kaže: Garovići u Bašči, trideset porodica, doselili su se iz Kuča u XVIII. vijeku. Među najstarije doseljenike u tom kraju su Garovići. Prije doseljenja u Bašču, neko vrijeme su živjeli u Biševu, zbog čega su ih i nazvali Biševcima, a nazivaju ih i Kulešanima, jer se Biševo ranije zvalo Kuleša. Predak Garovića doselio se iz Kuča sa Meduna, odakle je morao pobjeći zbog ubistva nekog age kod Podgorice. U Podgorici su mu izginuli i sinovi. U starijim godinama se ponovo oženio i dobio dva sina: Avrama i Raka. Od Avrama su Avramovići, a od RAKA – RAKOVIĆI. Rakovići i Perovići su se kasnije prozvali Garovići, po nekom kasnijem pretku (verovatno Garu). Ovo prezime su uzeli tek 1912. godine. Od Garovića su se iselili Jokovići u Trešnji (Toplica) i Jankovići, negde kod Novog Pazara.
Garovići broje svoje pasove u jednom ogranku: Mladen – Seno – Maksim – Petar – Garo – Savo – RAKO... ili: Vučeta – Jablan – Uroš – Radosav – Velimir – Radonja – AVRAM. Slave Mitrovdan, a ukoliko slavu nijesu mijenjali potiču od Mrnjavčevića. Postoji verovatnoća da su naziv Medunjani uzeli kao mjesto koje je bilo najznačajnije – po gradu i selu Medunu.
Jankovići u Bašči su živjeli u Bijeloj Crkvi. Bili su veliki stočari. Imali su preko 1000 ovaca i koza. Oni su od Garovića. Iselili su se u Batnik kod Raške. U Bijeloj Crkvi postoji Jankova Glavica, koja je nazvana po pretku Jankovića – Janku. Jokovići – iseljeni iz Bašče u Toplički kraj su rođaci sa Jankovićima , a slave istu slavu.
Perovići u Bašči su od Garovića. RAKOVIĆI i Perovići počeli su se prezivati Garovići od 1912 godine. Perovići broje osam, a RAKOVIĆI devet pasova, što znači da od preselenja iz Kuča do 1980. godine, protekao je period od preko 200 godina.
RAKOVIĆI u Bašči kod Rožaja, kako je već napred rečeno, potiču od RAKA čiji se otac doselio iz Kuča, iz Meduna, zbog krvi, jer je ubio Turskog agu, zbog čega su mu i sinovi poginuli u Kučima, a kao što sam već i rekao potiču od roda Mrnjavčevića. RAKOV otac mogao se naseliti u Bašču negde oko 1774. godine tj. u vrijeme PRVE POHARE KUČA, ali godina njegovog naseljenja nije utvrđena. Postoji verovatnoća da je Rakov otac bio jedan od potomaka NIKEZIĆA, odnosno VUČEVIĆA sa Bezjova koji su bili preseljeni na Medun. Iseljenih Garovića iz Bašče, osim Topličkog kraja, ima iseljenih i u Kuršumlijskoj Banji i drugim mjestima.
Od bratstva Vučevića potiču i Dragovići naseljeni u Vasiljevcu. Oni su se iselili iz sela Bezjova u Kučima.
Doktor Milovan Obradović u knjizi ''Agrarna reforma i kolonizacija na Kosovu od 1918 – 1941. godine'', piše da se naselilo u 14 srezova i 655 sela na Kosovu i Metohiji u navedenom periodu iz raznih krajeva Jugoslavije i drugih Evropskih zemalja 14.089 porodica. Među njima veliku broj porodica bio je iz Kuča i Crne Gore. Tada su među ostalim stanovništvom na Kosovo doselili:
- Raković Radovanov Arso iz Dučića (Kuči) u Kaličane.Prinudno je iseljen 1941. godine u Podgoricu Ponovo se vratio 1945. godine i sada živi u Peć.
- Raković Jela iz Dučića (Kuči) u Dobrušu,
- Raković Milan iz Dučića (Kuči) u Vraniće,
- Raković Novičin Milivoje u Dobrušu,
- Raković Pašov Mihailo iz Lubnica (Vasojevići) u Dobrušu,
- Raković Pašov Novica iz Lubnica (Vasojevići) u Dobrušu,
- Raković Novica iz Crne Gore u Ljubovo,
- Raković Pero iz Crne Gore u Dobrušu,
- Raković Novakov Spasoje iz Lubnica (Vasojevići) u Dobrušu,
- Raković Radovanov Rako iz Dučića (Kući) u Donji Nec. Prinudno je iseljen 1941. godine u Podgoricu. Ponovo se vratio 1945. godine u Donji Nec. Njegovi sinovi žive u Đakovici i Podgorici, gde se ponovo doselio 1972. godine.

CRNOGORSKA PLEMENA I POZNATI
PLEMENSKI PRVACI

MORAČANI


Moračani - zvani Bogićevci potiču od svog najstarijeg pretka Bogića, koji se doselio iz sjeverne Albanije iz Huma Hotskoga. Naselio se sa četiri svoja sina u selo Prekobrđe, a bio je potomak stare vlastelinske Srpske porodice Mrnjavčevića. Dva sina su mu poginula u međusobnim sukobima sa tamošnjim Klimentima i nijesu ostavili potomstvo, a ostali su mu dvojica: Dobrija i Rakoč. Od Dobrije su: Radovići, Medenice, Vujisići, Lakićevići, Dožići, Rašovići, Dobričani i Perovići, a od Rakoča – Rakočevići.
Jedini dokument koji pominje Bogića Bratojeva nalazimo u Turskom defteru iz 1477. godine kada je vršen popis stanovništva u Donjoj Morači radi davanja harača Turskim vlastima.
I sada ima nekih mišljenja da su Hoti, Klimenti i Grudi slovenskog porijekla, ali da su primili katoličku vjeru, što je bio osnovni uzrok da se ova plemena u prošlosti odvoje od ostalih Srpskih, odnosno slovenskih plemena koja su živjela u davnoj prošlosti u sjevernoj Albaniji. Od Srpskih plemena vidnu ulogu u otporu prema Turcima odigrali su Mrnjavčevići, što je izazvalo poseban osvetnički bijes nadmoćnih Turaka, tako da su svim silama nastojali da ih unište do poslednjeg. Zato je bilo i logično da je Bogić, kao i ostali Mrnjavčevići, morao da bježi ispred Turske najezde da bi spasio sebe i svoju porodicu.
Staro narodno predanje očuvano kod Kuča, upućuje nas da je dolazak Mrnjavčevića u današnje Kuče uslijedio sredinom XV. vijeka. Svi današnji Kuči, ne samo staro-kuči nego i Drekalovići, tvrde da su potomci Mrnjavčevića te da su poslije pada grada Meduna 1447. godine napustili svoja prebivališta i nastanili se u izdignuta planinska naselja iznad Zetske ravnice, kako bi sa tih planinskih visina mogli davati uspješniji otpor osvajaču.
Logično bi bilo da se u tom opštem povlačenju ispred surovog neprijatelja, a posebno Srpskog plemena Mrnjavčevića, povukao i Bogić, te da se najvjerovatnije nastanio prvo u Kučima, a po predanju u Bratonožićima. To da li je bio prvo u Kučima ili u Bratonožićima ne mijenja orijentaciju za praćenje Bogića od Huma do Morače jer su to dva susjedna plemena. Važno je istaći mišljenja da Bogić nije mogao doći u Moraču direkno iz Hota, jer nije mogao tako naglo uskočiti u nepoznatu sredinu. Prema dosadašnjim istraživanjima koja se temelje na narodnom predanju, Bogić je iz Huma došao u Kuče, a potom u Bratonožiće gdje se oženio i poslije nekoliko godina boravka u Bratonožićima preselio se u Moraču.
Kod Moračkog bratstva Medenica u Ravnima ima očuvanih zapisa koje su stari pamtiše pisali radi čuvanja tradicije od zaborava, gdje stoji da se Bogić doselio u Moraču 1459. godine, što dovodi u vezu sa velikom bježanijom Srpskog naroda ispred Turaka koja je uslijedila u to vrijeme. Tada su ispred Turaka bježale Srpske porodice vlastelinskog porijekla, koje su Turci posebno progonili kao ostatke nekadašnje vlasti , iz bojazni da im zbog svog ugleda ne pružaju otpor i ne ugrožavaju njihovu vlast.

POTOMCI BOGIĆA MORAČANINA



Od Bogićevog sina Dobrije potiču bratstva: Medenice sa ogrankom – Dožići. Od Medenica su Rašovići (po srodstvu su najbliži Dožićima). Od Dobrijinog sina Rada su Radovići, a od Radovića su: Vojvodići, Gledovići, Milojkovići (u Šumadiji – selo Belušić), Lakićevići (u Barama) – sa Jagličićima. Od Lakićevića je ogranak sa sporednim prezimenom Albijanići. Od Gledovića su Novoseli, Petrovići i Furtule.
Od Bogićevog sina Rakoča su Rakočevići. Kada je Bogić živio u Kučima rodio mu se sin Rakoč, koji se kasnije sa ocem preselio u Moraču. Od Rakočevića su: Vojinčevići, Odilažići, Golubovići, Mijajlovići, Markovići, Dunjići, Radunovići, Radulovići, Jokovići, Vuksanovići i Pavlovići. Vuksanovići su jak ogranak od Vuksana Rakočevića. Vujisići su od Vujisa – sina Dobrijinog, a unuka Bogićevog.
Od Vujisića su Perovići (po Peru). Od Paja Vujisića su Šaletići i Cigranići. Od Lakete su Milivojevići, Mićkovići i Carevići. Od Rada su: Jelići i Mišnići. Od Ilije su: Dragovići i Mušikići. Cigrana (Petrova) Vujisić bila je tetka Miljana Vukova, odnosno Vukova sestra. Od Šunja su Šunjovići. Popovići u Prekobrdju su od Dobrijinog sina Mirka. Boškovići u Bjelopavlićima su takođe potomci Bogićevi od Rakoča.
Dobričani su od Bogićevog sina Dobrije po kojemu su do sada zadržali svoje prezime. Njihov predak Mirko Dobričanin imao je tri sina: Pešu, Radovana i Plavišu. U bratstvu je ranije postojalo nekoliko ogranaka kao: Sekulovići, Sarići, Đekići, Lalevići, ali su ipak zadržali svoje staro prezime – Dobričani. Od ogranaka Lalevića su, po predanju, današnji Obrenovići u Lipovu, kao i Damjanovići u Mojkovcu i okolini.
Bjelići (u Osreci) su takođe Bogićevi potomci, a porijeklom su iz Bratonožića od bratstva Pejovića, dok je njihov predak bio sinovac Pavića Matijaševa Pejovića, koji se doselio u Moraču početkom XVIII. vijeka. Ovaj njihov predak zvao se Ilija, koji je rano nestao. Sa ženom Bjelom imao je maloletnog sinčića te su ga njegovi potomci prozvali Bjelići.
Pasovi: Branko – Miodrag – Branko – Sekule – Radivoje – Pero – Đeka – Sekule – Peša – Mirko – Dobrija – Bogić. Ili: Slobodan – Mirko – Stojan – Bogić – Pero – Đeka – Sekule – Peša – Mirko – Dobrija – Bogić.
Drljevići (od Drlja) ne zna se odakle su doseljeni u Moraču. Predpostavlja se da su došli iz Lijeve Rijeke, a možda su Bogićevi potomci. Živjeli su u Prekobrđu pa su tamo pali na krv i preselili se u selo Bašču kod Rožaja gdje su živjeli 60 godina. Ni tu nijesu imali mira jer su ih Turci tjerali da se islamiziraju.
Zbog toga četiri brata: RAKO, Mato, Petar i Đuro odluče da se ponovo vrate u Moraču iz Bašče. Doselili su se u Ravni kod Lala Miošičina Medenice. To je bilo negde sredinom XVIII. vijeka. Po predanju, Lale je bio njihov rođak po ženskoj liniji. Lale im je tada dodijelio u Gornjim Ravnima prostrani dio zemljišta za obradu. Pošto su bili veoma radni i snalažljivi, brzo su postali veoma dobri domaćini. Poslije četrdeset do pedeset godina još dva brata su se doselili iz Bašče u Moraču. Bili su to Mato i Matije – sinovi Gajovi. Odatle su se selili u Azanju kod Berana.
Ostali Drljevići koji su ostali u Bašči morali su se seliti u pravcu Metohije i Ibarskog Kolašina zbog zavađe sa Turcima, a pri tom seljakanju promijenili su svoje prezime. Postoji predanje da su se neki Drljevići preselili iz Bašče u Hercegovinu, te da su tamo primili islam.

POTOMCI KNEZA BOGDANA LJEŠNJANINA
U ROVCIMA I MORAČI

Knez Bogdan Lješnjanin doselio se sa Čeva iz sela Vojinića, prvo u Lješansku nahiju, te pošto je tamo nagazio na krv preseljava se u selo Liješnje u Rovcima, u prvoj polovini XIV. vijeka. Veliki dio Liješnja u to vrijeme pripadao je nahiji Donje Morače.
Njegovo naseljavanje u Liješnje uslijedilo je prije dolaska Turaka, te je tako imao sve uslove da mirno i bezbjedno živi i širi potomstvo. Knez Bogdan je prema predanju imao sina Radovana, a Radovan sinove: Marka, Milutina i Miliju.
Od Marka potiču današnja bratstva: Jankovići, Jokovići, Mijovići, Perišići, BUKILIĆI, Radulovići i Vukovići. Od Milutina su se razvila bratstva: Markovići, Mujovići, Kadići, Stojanovići, Kljajići, Ćetkovići, Raščani, Simovići, Matovići, Radojevići Perutići i Pavlovići. Od trećeg sina Milije su današnja bratstva u Donjoj Morači: Boškovići, Đurđići, Janketići, Kovijanići, Toškovići i Tripkovići. Predanje tvrdi da su se dva brata, Bogdanovi potomci, preselili u Gornju Moraču, a potom jedan od njih u selo Raško. Od ovog što je ostao u Gornjoj Morači su današnja bratstva: Markovići, Mujovići, Kadići i Stojanovići. Svi su se ranije prezivali Jardići. Od drugog brata koji se naselio u Raško su: Ćetkovići, Kljajići, Raščani, Simovići, i Radojevići.
Pored navedenih bratstava postoje neka bratstva u drugim sredinama koja vode porijeklo od kneza Bogdana kao: Nikoletići i Popovići u selu Mašnici u Vasojevićima, Peroševići u Tušini, Jošanovići u Miloševićima – u Drobnjaku, Milutinovići u Lukovu, Vozaići u Sremu, Gurišići u Vasojevićima, Zlajići i Jelići u Zatonu kod Bijelog Polja.
Od Vukote, kojeg su Lješnjani zapalili u jednoj zgradi sa dvanajest Turaka, da im se osvete, ostali su sinovi: Marko i Mileta. Od Marka je Vujadin koji je imao sinove: Gruša i Janka, a Mileta je imao Novaka koji je imao Tripka i Miliju. U Đuđevinu se iz Jasenove doseljavaju sinovi Milijini: Joko i Andrija sa dva sina: Novakom i Milošem. Grušo je i dalje ostao u Jasenovu. Takođe se iz Jasenove u Đuđevinu doseljava Tripko sa sinovima: Savom, Radem i Vasiljem. Tako su se vremenom od Vukotinih potomaka u Đuđevini oformila bratstva: Đurđići, Boškovići, Tripkovići, Janketići i Kovijanići, dok se potomstvo Grušovo u Jasenovoj svelo samo na bratstvo Toškoviće.
Unuk Marka Vukotina – Janko Vujadinov je rodonačelnik bratstva Janketića. Boškovići su od Tripka Novakova Lješnjanina (od Savinog sina Boška). Od Vasilija su Tripkovići, a od Rada Đurđići. Od Boškovića su Šiljkovići.
Pasovi za Boškoviće: Blažo – Boško – Blažo – Mijajlo – Radoje – Sava – Mijajlo – Boško – Sava – Tripko – Novak – Mileta – Vukota. Ili: Mijat – Đuro – Bućo – Todor - Mina – Boško – Sava – Tripko – Novak – Mileta – Vukota.
Knez Bogdan se u Liješnje naselio prije Gojaka, te je Gojak kasnije oženio njegovu unuku. To znači da se Gojak u Rovca naselio negde u drugoj polovini XIV. vijeka, kada tamo u to vrijeme nije bilo Turaka, a nije ih bilo ni u Lješanskoj nahiji, jer su Turci u te krajeve došli u prvoj polovini XV. vijeka, tj. u vrijeme kada su potomci kneza Bogdana živjeli u Rovcima.
Pasovi za BUKILIĆE, od Bogdanovog unuka Marka, sina Radovanova, (od Bukilice): Branko – Rade – Milinko – Novak – Mina – Milutin – Bukilica – Janko. Ili: Vlado – Miloš – Novica – Mijat – Petar – Milutin – Bukilica – Janko. Ili: Vojo i Drago – Savo – Novelja – Marko – Joko – Milutin – Bukilica – Janko – Đuro – Stamat – Janko – Vukota – Novica – Sava – Novak – Vojin – Vukota – Bogdan Lješnjanin.
Pasovi za Jankoviće: Zoran – Dragoje – Mileta – Radovan – Milinko – Mileta – Radovan – Jošan – Janko – Đuro – Stamat – Janko – Vukota – Novica – Sava – Novak – Vojin – Vukota – Bogdan Lješnjanin.
Pasovi za MIROVIĆE: Lazar – Vukadin – Ivan – Lazar – Miro – Lazar – Periša.
NAPOMENA: (Moja majka Vidna RAKOVIĆ – bila je rodom od Bukilića -
Kćerka Novelje Markova, dok je njena sestra Milka bila udata za Miraša MIROVIĆA.

DOSELJENICI IZ HERCEGOVINE


Obrad Selaković sa bratom Radulom doselio se u Gornju Moraču negde sredinom XVI. vijeka. Nastanio se u selo Svrke i Trnovca. Imao je pet sinova. Od ova dva brata Selakovića nastala su u Gornjoj Morači dva jaka bratstva: Dulovići i Pekovići, kao i manje bratstvo Pajovići.
Dulovići potiču od Obradovog unuka, Miletinog sina Dula, a Pajevići od Dulevog brata Mrva. Prema predanju, Dule je imao Jovana, a ovaj tri sina: Radisava, Radovana i Vasilja. Od Radovana su sadašnje bratstvo Đokići, od Radisava su Dragovići i Mijatovići, a od trećeg Dulevog unuka Vasilja su bratstva: Jankovići, Mandići i Sekulići.
Od Dulovića su nastala sadašnja bratstva: Magdalenići kod Rožaja, Drulovići kod Nove Varoši, Begovići u Kolašinu, Vlaovići u Štitarici i Čuljkovići kod Bijelog Polja. Veliko muslimansko bratstvo Kurpejovići su od Magdalenića kojih sada ima u okolini Rožaja oko 60 domova. Od Dulovića vode porijeklo i Tmušići u okolini Berana. Od Tmušića su Lakićevići koji žive u Beranama.
Pasovi Dulovića: Ognjen – Neško – Joksim – Arsenije – Petar – Staniša – Mijuško – Mileta – Drago – Radisav – Jovan – Dule – Mileta – Obrad. Ili: Mijat – Milinko – Aleksa – Radosav – Todor – Staniša – Mijuško – Mileta – Drago – Radisav – Jovan – Dule – Mileta – Obrad Selaković.
Mijatovići su od Mijata Dulovića. Pasovi za njih: Branislav – Mijat – Peruta – Jakov – Perko – Mijat – Mijuško – Mileta – Drago – Radisav – Jovan – Dule – Mileta – Obrad. Ili: Nikola – Jovan – Novica – Šoro – Perko – Mijat – Mijuško – Mileta – Drago – Radisav – Jovan – Dule – Mileta – Obrad.
Dragovići su ogranak Dulovića od kojih su se odvojili krajem XVIII. vijeka. Ovo prezime uzeli su po Dragu Radisavljevu unuku Jovana Duleva. Najsrodniji su im Mijatovići jer i oni potiču od Draga. Djed Mijatov, serdar Mileta, bio je sin Draga Radisavljeva, rodonačelnika bratstva Dragovića. Ogranak Dulovića, nazvan Vidići, potomci su Staniše Mijuškova, rođenog brata serdara Mijata.
Drago je imao tri sina: Miletu, Milutina i Todora. Od Milete su Mijatovići sa ogrankom Vidići, a ovi ostali Dragovići su od Dragova sina Milutina, koji je imao četiri sina: Tomaša, Savu, Nikodima i RAKA.
RAKO se odselio u Srbiju i njegovi potomci žive u Čajetini i Kremnima. Nikodim je bio iguman u manastiru Morači i bio značajna ličnost u oslobodilačkoj borbi Moračana protiv Turskih osvajača.
Tomaš je čuveni Gornjo-Morački junak koji je 1795. godine ubio na Ratnji Zuka Paripovića, Turskog barjaktara, kada je sa Nikšićkim Turcima palio Gornju Moraču.
Sava Dragović bio je narodni poslanik u prvoj Crnogorskoj Skupštini i predsjednik oblasnog suda. Pasovi za Dragoviće: Tomo – Dušan – Sava – Stevan – Šuko – Andrija – Sava – Milutin – Drago – Radisav – Jovan – Dule.
Jankovići su ogranak Dulovića. Ovo prezime su dobili po Janku Sekulinu, praunuku Jovana Duleva koji se u svoje vrijeme istakao kao junak i birana ličnost u bratstvu Dulovića. Pasovi za Jankoviće: Dragiša – Vukosav – Pero – Milovan – Risto – Janko – Sekule – Vasilj – Dule.
Pekovići su, prema narodnom predanju potomci Selakovića i to od Radula, brata Obrada Selakovića koji su se zajedno doselili iz Popova Polja sredinom XVI. vijeka u Gornju Moraču. Prema tome po starini su srodni Dulovićima.
Pasovi Pekovića: Stevan – Peko – Mile – Stevan – Bego – Todor – Odo – Radojica – Peko – Ilija – Radojica . Ili: Obren – Đuro – Sekule – Milinko – Đorđije – Đuro – Radojica – Peko – Ilija – Radojica.

ČUVENI MORAČKI JUNACI



Moračane su smatrali braćom sva okolna plemena: Drobnjaci, Pivljani, Uskoci, Rovčani, Vasojevići, Bratonožići, Kuči i Piperi.
Sve do 1820. godine, kada se prisjedinila Crnoj Gori, Morača se računala kao granica u istočnom kraju Crne Gore i Hercegovine, pa je i smatrana kao istočni dio Hercegovine. Manastir Morača sagrađen je 1252. godine. Sagradio ga je Stefan Nemanjić, sin velikog kneza Vukana Nemanjića. Mnogo puta je paljen i pljačkan od strane Turaka, jer su se oko njega okupljali mnogi najčuveniji Srpski i Crnogorski glavari radi vijećanja i dogovora šta da se radi protiv Turaka, kao naprimer 1608. godine kada je u njemu održan Sabor, gdje su prisustvovali: Patrijarh Jovan i njegov sekretar Ananije, vojvoda Grdan, vojvoda Radosav, knez Vukić, knez Nikola, vojvoda Pavao, Sekula Cerović, vojvoda Raič, knez Radak, Ivan – knez Risanski, Ivan Petrović – Banjanin, knez Mato Šarković i drugi. To su bili poznati glavari, Crne Gore, Boke, Hercegovine, Brda, Raške, Zahumlja i t.d.
1614. godine Turci su uhvatili patrijarha Jovana, poveli ga u Carigrad i objesili. 1639. godine za poglavara je izabran duhovnik Gavrilo, ali Turci i njega hvataju 1659. godine, vode ga u Brusu i poslije velikog mučenja vješaju.
1652. godine uskače Bajo Pivljanin sa svojim društvom iz Gacka, Pive i Drobnjaka u pomoć Moračanima protiv Turaka. Te iste godine Turci osvajaju Kolašin koji je sve do 1858. godine bio glavni grad za napad na Moraču i druga plemena. Tada su za Moračane nastala veoma teška vremena te se veliki broj Moračana, pod patrijarhom Čarnojevićem, da nebi doživio sudbinu Jovana i Gavrila, iseli u Vojvodinu. Ali i posle Čarnojevića počeše četovanja i udari na Turke. Poznati junak Marko Vojinčević – Rakočević udari na Turke, razbi njihovu vojsku i posječe bega Mrkonjića na jednom potoku, koji se i danas zove ''Mrkonjića potok''. U borbi Moračana, kod kuća Vujisića, 1786. godine, izgine oko 30 Moračana i Turci im odnesu glave paši Bušatliji u Skadar. U povratku ih dočekaju Morački junaci: Marko Vujinčević, Đoko Sekulin, Milivoje Vujisić i Novak Rakočević i ubiju 20 najboljih Turskih zaptija.
Jedan od najvećih junaka u Morači bio je vojvoda i senator Crnogorski i Brdski , Mina Radović. Još dok je bio dijete Morački junaci: Milovan Medenica, Jovan Markov i Rašo Marin iz Vrujaca ubili su Ahmet-agu Mekića i svu njegovu pratnju pri povratku iz Gornje Morače. Poslije desetak godina Mina Radulov Radović ubije Asan-bega Mekića. Prije toga njegov otac, Morački knez Radule 1786. godine (prije velikog boja na Crkvini), ubio je bega Đurđevića. Nakon toga Turci su htjeli da se osvete Moračanima, zbog ovog događaja, pa skupe vojsku i krenu u napad na Moračane, ali ih Moračani i Rovčani dočekaju 1788. godine na Crkvini i tom prilikom pogine oko 300 Turaka. Njihove glave donete su u Morački manastir, gdje su predate igumanu Nikodimu Duloviću, koji je o tome izvestio vladiku na Cetinju. 1790. godine Ćor-paša ponovo povede Turke iz Kolašina u boj na Moraču, ali izgubi bitku i na povratku u Kolašin Turci ga ubiju da bi oprali sramotu.
Ubivši Asan-bega Mekića, Mina je time osvetio svog strica kneza Raška Radovića, kojeg je ubio Asan-beg Mekić.

Mina Radović je rođen 1778. godine. On je sin Radula Ivanova Radovića, kneza Donjo-Moračkog i Danojle – rođene Petrović iz Kuča. Otac Radule mu je poginuo od Turaka kod ovaca u Bistricu u Donjoj Morači. Mlađeg Radulovog sina Minu, Turci raniše, stoku zaplijeniše, a stariji sin Jovan uspje da spasi brata Minu.
Jovan Radulov poginuo je od Turaka 30. januara 1797. godine na Crnoj Poljani, na reci Tari. Izdao ga je neki Marjan Pešić sa Planinice.
Mina je živio u Gornjoj Morači na imanju koje je njegovom ocu poklonio vladika Petar I, a često je dolazio u manastir kod arhimandrita Aksentija Šundića. I Mininog strica, kneza Đura Ivanova, Turci su ubili iz zasjede ispod Mioske u Gornjoj Morači 1783. godine kada se vraćao od pobratima Dulovića.
Radulev sinovac Raško, takođe je bio dobar junak. Raško je došao za kneza Donje Morače kada je Radule preselio u Gornju Moraču. Raško je bio sin poginulog kneza Đura. Bio je knez i za vrijeme Turaka do oslobođenja 1798. godine, a i kasnije u oslobođenoj Morači sve do 1825. kada je i umro.
Ivan (otac kneza Đura i kneza Radula) bio je takođe knez Donjo-Morački i pop u Morači. Vojvoda Ivan je učestvovao u ratu sa Turcima kada je vojvoda Kučki – Radonja Petrović 1737. godine organizovao napad ''Brđana'' na Turke, u kome su učestvovali: Kuči, Bratonožići, Piperi, Vasojevići, Rovčani i Moračani. Ivanov otac Rade bio je knez Donje Morače.
Od toga Rada uzeli su svoje prezime Radovići. U Moračkom manastiru postoji zapis: '' Da se zna kad priložiše; Nikić, Ivan, Radivoje – sinovi kneza Rada i mati im knjeginja Despa Ivanove Vrte, u manastir Moraču 1720. godine''.
Hajduk Veljko Petrović, zvani Sirenjar (Petrović po ocu Petru), po predanju je potomak kneza Rada iz Morače, čiji je predak iselio iz Morače prvom polovinom XVIII. vijeka, u Toplički kraj u mjesto Lenovac, gdje se rodio Veljko i brat mu Milutin. Prema tome hajduk Veljko je sa Minom bio blizak rođak. Mina 1798. godine ubi silnog Hasan-bega i tako stvarno oslobodi Moraču od Turaka, kao i Hajduk Veljko 1813, kada je pao od Turaka braneći Negotin i Krajinu.
Rade, rodonačelnik Radovića, prezivao se Bogićevac po svome pretku Bogiću, koji je krajem XVI. vijeka došao u Moraču iz Hota, ondašnje Albanije, gdje je bio vođa Hotski. Zbog zavade sa Grudima, Albanskim plemenom, koja je dovela i do krvoprolića u kojem je Bogić izgubio dva sina, Bogić je preko Kuča i Bratonožića došao u Moraču i nastanio se u selu Prekobrđu, na Petrovoj Ravni – (tu je i sahranjen). Kasnije je zauzeo po odobrenju uprave manastira Morače skoro cijelo zemljište istočno od rijeke Morače na koje se preselio i na koje mu potomci i danas žive.
Od sedam Bogićevih sinova poginuli su petorica, a od preostale dvojice: Dobrije i Rakoča su današnja bratstva u Morači. Predanje kaže da njihov predak Bogić, zvani Moračanin, vodi porijeklo od despota Uglješe Mrnjavčevića, koji je sa bratom mu kraljem Vukašinom poginuo na Marici 1371. godine u boju sa Turcima. Po pogibiji Uglješinoj njihovi potomci iselili su se u Hote, odakle je Bogić došao u Moraču.
Mina Radović bio je u bliskoj vezi sa arhimandritom Aksentijem Šundićem, Mijatom Dulovićem iz Gornje Morače i Redžom Daničićem iz Rovaca, kao i sa vladikom Petrom I. koji ga je hrabrio i obećavao mu pomoć u borbama protiv Turaka. Najglasovitiji beg Kolašinski i najveći zulumćar Srpski u okolini Kolašina bio je beg Hasan Mekić.
Kada su trideset Turskih aga i begova 1798. godine išli u Moraču da kupe harač zanoćili su u selu Raičevinama kod nekog Đoka Rakočevića. Kada su Turci prolazili pored kuća Radovića primijetio ih je Minin stric Milić Nikićev Radović, zvani Džaja i obavijestio Minu. Tako je Mina sjutri dan ubio Turčina Hasan-bega na jednom brežuljku zvanom Pastirica. Turci su kasnije napali Radoviće, koji su se bili zatvorili u tvrdoj Radovića kuli, te su im srećom pomogli Pero Drljević i Jovan Vuksanov Rakočević, sa nekoliko svojih drugova i oslobodili ih.

Sultan Mahmut 1820. godine naredi Dželaludin – paši u Bosni, koji preko svog delibaše Ibra sa 12.000 Turaka napade Moraču, ali ih Moračani sa Minoim Radovićem i Mijatom Redžićem razbiše i pripojiše Moraču Crnoj Gori. Sedamnajestog septembra iste godine delibaša ponovo udari na Moračane sa sjeverne strane preko Javorja, ali ih ovi uz pomoć Pješivaca i Bjelopavlića, na čelu sa serdarom Mrkojem, ponovo razbiju. Na čelu Bjelopavlićke vojske bio je iguman Đorđije, a Moračke prota Jovan Radović. Tu je poginuo Pješivački serdar Mrkoje, a čuveni junaci Morački bili su: Jovan Vuksanov Rakočević i Vuleta Radović. Oni su posjekli po 12 Turskih glava. Narodna pjesma je opjevala i ove junake:
''Tad skočiše dva dobra junaka,
Od Morače Mina vojevoda,
Od Uskoka Petar Kršikapa''...
Godine 1830. Turci su napali Uskoke pod vođstvom Smail – age Čengića. Uskoci i Moračani, pod vođstvom Mine Radovića, Uskočkog kapetana Petra Stevanova Vujačića i drugih Uskoka – Drobnjaka, razbiju Turke. U ovoj bitci Mina je ubio čuvenog barjaktara Osmana Skočića. Tu je i Petar poginuo. Pjesma kaže:
''Knjigu Drago Lopušina piše,
Pobratimu Mini Radulovu''...
Kada Ali-paša Stočević naumi da pokori Grahovljane u avgustu 1836. godine, krene na Turke Grahovljanin vojvoda Jakov Daković – Vujačić. Vladika Petar II mu u pomoć pošalje 300 katunjana među kojima i dosta svojih rođaka Petrovića. Od Petrovića desetak poginu, a samo jedan ostade živ. Tada je u pomoć Ali-paši došao Smail-aga Čengić sa svojom vojskom i tom prilikom je sultan Mehmed II imenovao Smail-agu za pašu, kao nagradu za uspjeh Turske vojske u ovoj bitci.
U toj bitci na Grahovu poginuo je brat vladike Rada, - Joko i njegov sinovac Stevan Petrović.
Nekoliko godina kasnije tj. 1840. godine u bitci na Mletičku, gdje su bili Mina Radović i Novica Cerović, poginuo je Smail-aga.
Godine 1847. u sedamdesetoj godini života Mina je posjekao na Semolju Turskog junaka Mumina Ticu. To mjesto se i danas zove Muminova Bara.
Mina je imao sina Joka – Jovana, koji je vrlo mlad poginuo (pred samu smrt Mininu). Joko se pominje 1835. godine, kao vojvoda Morački, kada je išao na Cetinje.
Minini unuci uzeli su 1878. godine prezime Vojvodić, kako su ih i prije ovoga zvali. Minin djed bio je pop Ivan u manastiru Morača. Osam puta je Mina u borbama sa Turcima ranjavan. Umro je kod svoje kuće u Gornjoj Morači u osamdesetoj godini života, poslije neprekidnog šestdesetogodišnjeg vojvodovanja. Naslijedio ga je u vojvodstvu unuk Radule (poznat pod nadimkom Šole), koji je takođe vojvodovao do svoje smrti.
Po zauzimanju Kolašina 1878. godine, knjaz Nikola je odlikovao vojvodu Šola medaljom za hrabrost i darovao mu čuvenu kulu begova Mekića u Kolašinu, onda najveću i najtvrđu kuću u ovom gradu.
Ruski car Aleksandar III, ukazom od sedmog septembra 1882. godine, odlikovao je vojvodu Šola ordenom Svete Ane II stepena. (ova medalja i Minina zlatna Ruska kolajna i sada se čuvaju kod njihovih potomaka).

NEKI ZNAMENITI PLEMENSKI LIKOVI


Iz mnoštva pročitanih knjiga često sam dolazio do velikog broja zaboravljenih i već odavno izbrisanih imena i likova, pa smatram da bi mlađe naraštaje makar minimalno i bar u najkraćim crtama, trebalo upoznati sa pojedinim likovima, jer su mnogi od njih, boreći se u mnogim ratovima, protiv mnogih Srpskih ugnjetača, stvarajući nam ovo što danas imamo, to i zaslužili.
Možda će se naći još neko da detaljnije istražuje svoje korijene pa im pojedini takvi podaci svakako nebi naškodili. Zato ću se ovde dotaći samo jednog veoma malog dela tih imena, u nekim plemenima i to samo za poneka bratstva, jer je bilo mnogo narodnih junaka i heroja, pa o njima ovde neću pisati, jer bi me to daleko odvelo, a neka to govori istorija.
Pored veoma malog broja pojedinih imena navešću i samo nekoliko rodoslova za pojedina bratstva, a koga bude interesovalo proučavanje tih bratstava, do podataka može doći iz mnoštva razne literature koja je svakome dostupna.
MARKO MILJANOV, rođen je 25. aprila 1833. godine u Kučima, iz bratstva koje pored svog šireg prezimena Popović – Drekalović imaše i uže Kasomović. Majka Borika rodom iz Orahovskog sela Podgrada unuka je vrlo poznatog junaka Đule Jovanova. Posle Marka, Miljan je imao još dvoje djece: sina Radonju (koji je kao mladić poginuo od Turaka) i kćer Maricu. Marka je krstio pop Stanoje Jokov – Drekalović. U vrijeme druge pohare Kuča 1856. godine Marko je bio perjanik kod kneza Danila na Cetinju.
Godine 1858. oženio se Milosavom, kćerkom popa Rista Piletića iz Pipera, sa kojom je imao tri kćeri i jednog sina (koji je živio samo nekoliko dana). Kćerke: Anđa udata je za Filipa Petrovića – Njegoša, na Cetinju, Milica se udala za Jovana Lazovića, velikog sudiju u Beogradu, a Joka za trgovca Gvozdenovića u Podgorici.
Od 1862. godine knez Nikola ga je postavio za kabadahiju u Bratonožićima.
Godine 1871. u bitci sa Turcima, na Fundini 2. avgusta bitka je dobijena njegovom zaslugom.
Godine 1876. umrli su mu jedno za drugim otac, majka i žena, pa se 1877. ponovo vraća u Kuče na Medun, gdje živi i ratuje sa Turcima. Te iste 1877. godine bio je ranjen od svojeg sunarodnjaka popa Ilije Spahova – Kuča.
1878. godine po drugi put se oženio Stefom, devetnajestogodišnjom kćerkom Luke (Mujice) Danilovića iz Nikšića. Sa njom je 1881. godine imao sina Savu, koji je živio samo dvije godine.
1879. godine učestvovao je u bitkama oko Plava i Gusinja (kod sela Novčića). Kao junak i vojvoda svuda se isticao velikom hrabrošću i najplemenitijim vrlinama.
Pisanjem se počeo baviti u poznim godinama, kada je bio u zavađi sa knjazom Nikolom i kada je imao blizu pedeset godina. U svojim poznatim delima slikovito je prikazao i opisao mnoge događaje i likove iz svoga plemena. Pored mnoštva likova, poznatih po čojstvu i junaštvu, opisao je i njegove savremenike rodom iz Kuča, kao hajduke Iliju Kuča i Raka Djurova.
Pored ovog RAKA, u ''Primerima čojstva i junaštva'' on opisuje i drugog od koga je takođe moglo nastati bratstvo RAKOVIĆA – gde kaže: ''Tomo Petrov Popović sa Meduna, kad su se Kuči pobili među sobom na Roge, udesi Gruja Luke Mijatova, koji mu ubi brata. Tomo ubije Gruja i osveti brata RAKA koji mrtav kod njega i Gruja ležaše''.

RAKO ĐUROV I ILIJA TUROV



O junačkim djelima hajduka i harambaše, kao što su bili Rako Đurić i Ilija Kuč, neću opširno pisati, jer ih je Marko Miljanov slikovito prikazao u ''Običajima Arbanasa'', ali bih napomenuo da i oni vode porijeklo iz ''Brda'' jer je i najveći broj hajduka poticao iz Kuča, Bratonožića, Rovaca, Morače i Vasojevića. Rako je živio u selu Rudniku u Pećkoj nahiji, odakle je hajdukovao širom Kosova i Metohije, preko Pećke Patrijašije, Mitrovice, Prizrena, Đakovice, Dečana, Vitomirice, pa sve do planine Šare i Koma u Vasojevićima. I Ilija je bio Kuč, iz sela Kržanje, koji se zbog siromaštine preselio u Pećku nahiju, gdje se ubrzo pridružio RAKU.
No koji hajduk je ostao do šest godina u gori ne uhvaćen taj je dugo živio i za njega se kazivalo da mu je život dugo trajao, pa su o njemu uveliko pjevane pjesme, a za RAKA, koji je hajdukovao punih devetnajest godina i oko sebe okupio mnogo Crnogorskih i Brdskih hajduka, koji su Turcima bili strah i trepet, narod - ne da je pjevao pjesme nego ih je smatrao i za svoje izbavitelje ili svetitelje, ali i zaštitnike.
''Sve je RAKO uzeo na sebe da ih podnese i pregazi: bos i go, gladan i žedan, kvasan i pometen, a najžalosnije, sam, bez niđe nikoga. ...''
Izgledalo je to kao u nekom izuzetnom slučaju: Sa obale podivljalog okeana gomila sveta gleda kako se neko ljudsko biće samrtnički bori sa valovima. Niko i ne pomišlja da mu pritekne u pomoć. U to se jedan odvažan čovjek izdvaja iz gomile, skače u talase i upućuje se da spasi nesrećnika. Kod sveta na obali olakšanje. Svi su zadovoljni, svi žele uspjeha spasiocu . Ali on, uverivši se poslije dugih napora da je pokušaj uzaludan i da se i sam ne bi besciljno utopio, vraća se na obalu. Mjesto priznanja za smjelost koju niko drugi od prisutnih nije mogao pokazati, - njega dočekuje prezir, negodovanje, grdnje. Nije izdržao do kraja, izneverio je ono što je svetina od njega očekivala. Nikome nije ni palo na pamet da je on bio hrabriji i bolji od svih.
Šire postavljen, ovaj moralni problem, vezan ne za slučajnu gomilu radoznalaca, već za ceo narod, dao nam je Marko Miljanov u istom tom hajduku RAKU.
''No RAKA u jedan dio bratskoga mu naroda, sve muke njegove opravdat' ne mogu. Narod od njega spasenije i osvetu traži, a ne pita: može li ? Narod misli da RAKO sve može: Njemu ništa ne manjkaje, on ništa ne trpi, njemu je sve lako, njemu ne smetaju zime ni vrućine, on živi u ledene pećine među zvjerovima, njega bog drži: - on da nema onoliko moći ne bi ubio onoliko Turaka, pa neka i ovo pobije, ali ne bio počinjat'! - Ovako se RAKU ne oprašta ako na osvetu ne dopre, ako dopre i pobegne – još manje mu se prašta.... Da se nije RAKO istakao, ne bi mu narod tražio ovo što mu odviše traži, što se ne može: no jedni....traže da RAKO ne smije poginut', a drugi traže da ništa neosvećeno ne smije ostavit' . '' ...
Kada su ostarili, prekinuli su hajdukovanje i Ilija se vrati u Kuče, gdje je nekoliko godina bio kod Marka Miljanova, a RAKO je poginuo.

ROVČANI


Najstariji predak Rovčana bio je Niša koji je živio u Grblju u Boki Kotorskoj. Njegov otac ban Ilijan bio je oženjen Jevrosimom, sestrom kralja Stevana, sina Vukana Nemanjića koji je sagradio Morački manastir 1252. godine. Niša je učestvovao u zidanju manastira, a kasnije je bio i njegov čuvar. Jedno vrijeme je živio u Nikšićkoj Župi i Morači, a onda u Rovca.
U Nikšićkoj Župi rodio mu se i sin Gojak, od kojeg su nastali Gojakovići. Od Gojakovića su: Grdinići, Vojinovići, Minići, Jakšići, Kršikape i drugi.
Bulatovići su potomci Gojaka Nišina.
Pasovi za Nenadiće (od Bulatovića) : Radovan – Vlado – Niko – Lazo – Joksim – Šćepan – Radule – Nenad – Vukosav – Vujo – Janko – Dragić – Batrić – Vuksan – Bulat – Gojak – Niša.
Pasovi za Pejoviće: Todor – Božina – Novo – Bogdan – Miraš – Dragoje – Milutin – Boško – Pejo – Radisav – Marko – Ilijan – Batrić – Vuksan – BULAT.
Cerovičani: Miloš – Milorad – Jovo – Neđeljko – Puren – Radovan – Novak – Petar – Šćepan – Vukosav – Raonja – Vukosav – Jovan – Bogić – Vuksan – BULAT.
Minići: Mijajlo – Radoje – Đuro – Savo – Toško – Savić – Nika – Mina – Marko – Pejo – Radosav – Vučeta – Dragiša – Batrić – Vuksan – Bulat – Gojak – NIŠA.
Redžići: Nenad – Momčilo – Bajo – Mijat – Jovan – Radovan – Bego – Redžo – Raič – Jovan – Laketa – Vukosav – Stojan – Đurašin – Raonja – Bogić – Vuksan – Bulat – Gojak – NIŠA.
Kada je krajem maja 1774. godine Mehmed-paša napao Drekaloviće sa 12.000 vojnika iz nekoliko pravaca, sa namjerom da ih potpuno istrijebi, te su tom prilikom svi Drekalovići bili satjerani u jednu pećinu, tada su im Rovčani pritekli u pomoć i zahvaljujući njima uspjeli su da noću prebjegnu u Rovca, pa su tako Drekalovići izbjegli potpuno uništenje.
Inače Drekalovići su u Rovcima kod svojih spasilaca morali ostati čitavih sedam godina, živjeći pod veoma teškim uslovima, jer su u kamenitim Rovcima teško i Rovčani opstajali.
U to vrijeme mnogi mlađi Kuči – Drekalovići su od gole gladi i sirotinje često odlazili kod imućnijih Moračana, kojima su čuvali stoku, samo da bi preživjeli teške godine u tuđem plemenu.
Prema predanju, za tih sedam godina boravka u Rovcima, Drekalovićima se nije rodilo ni jedno dijete.

BRATONOŽIĆI



Bratonožići se nalaze između plemena: Kuča, Vasojevića, Pipera, Rovčana i Moračana. Narodna priča govori da je Brato od Grgura, sina Đurđa Despotovića, kojega je Turski car oslijepio, a prema starom popu Milovanu - Bratonožići vode porijeklo od Brata Bratonožića. On nabraja petnajest pasova do rodonačelnika i to: Vuksan – Mušika – Grujo – Radoš – Lako – Prentaš – Janko – Jovan – Raslo – Prgo – Vučeta – Bale – Lazo – Niko – BRATO. Ili: Paun – Mileta – Suro – Dmitar – Đeka – Premo – Otaš – Pejo – Stanoje – Radonja – Bale – Vučeta – Lazo – Niko – BRATO.
Prema zapisima staroga pisca M. Grujića, koji je živio 110 godina, danas u Srbiji žive mnoga Crnogorska bratstva koja su rodom iz Bratonožića: Obrenovići, Grujići, Mišići, Radoševići, Vujičići i drugi. Kasnije su se u Vasojeviće preselila ova bratstva: Šoškići, Đukići i Jankovići. U Zagarač: Ramovići, Velimirovići, Begovići i Kekovići. U Kolašin: Lazarevići i Grujići. U Nikšić: Vujovići (koji su došli iz Zagarča). U Drobnjak: Ašani. U Pivu: Cicmili i Bojati. U Bjelice kod Cetinja: Jovanovići. U Pipere: Vukovići i Rajkovići.
Pejo je imao četiri sina: Otaša, Toška, Matijaša i Stanišu od kojih se prezivaju bratstva: Po Tošku – Toškovići, po Otašu – Otaševići i Premovići (po Premu Otaševu). Od Staniše su Stanišići, a od Matijaša prezivaju se po njegovom sinu Paviću – Pavićevići. Pejovi sinovi (po Peju) su Pejovići.
Sva bratstva u Bratonožićima su do pre 250 godina slavila istu slavu, ali odluče da jedna polovina slavi jednu, a druga drugu slavu, da bi se mogli polaziti i dolaziti jedni kod drugih na piće i veselje.
I Bratonožići su u svoje vrijeme, kao i mnoga druga plemena, dali dosta čuvenih i poznatih ličnosti i junaka. Među njima bio je i Vuksan Mušikin Grujić, kapetan i komandir Bratonožićki, koji se prozvao Grujić po njegovom djedu Gruju. Vuksan je rodjen u selu Klopotima u Bratonožiće 1833. godine. Njegov otac je čuveni junak Mušika Grujin, poznat i opjevan u mnogim narodnim pjesmama za vrijeme Petra I i vladike Rada.
''Siv sokola Mušiku Grujina,
S malim nožem u bijele ruke,
U Turke je zagon učinio,
I posječe carskoga katunu''.
Isto tako u narodu su se zadržale priče i pjesme o Gruju Radoševu, ocu Mušikinu, a djedu Vuksanovu. Učestvuje i hrabro se bori u boju na Morači i Piperima. Grujo Radošev pominje se i u boju na Krusima gdje je poginuo paša Bušatlija.
Od 1852 do 1857. godine Vuksan je sa svojim pobratimom i vršnjakom Markom Miljanovim, bio perjanik kod kneza Danila na Cetinju.
U svim ratovima je pokazao kako se treba boriti.
Čak je 1876. godine u jednom ratu izleteo sa isukanim handžarom i jurnuo među Turke. Na Fundini je posjekao pet Turskih glava i bio teško ranjen, ali se i dalje borio sve dok su Crnogorci pobijedili. Svuda učestvuje u borbama: Na Gareviću, Jelenku, Baru, Polimlju, Kučima, Rumiji i Gusinju, gdje je dobio i veliki broj odlikovanja. Nije dočekao starost. Umro je 1888. godine u Bratonožićima.

PIPERI



Pleme Piperi pominje se u drugoj polovini petnajestog vijeka.
Poslije propasti Srpske države doseli se u Crnu Goru pet brata: Vaso, Ozro, Hoto, Kraso i Pipo. Od Vasa su nastali Vasojevići, od Ozra – Ozrinići, od Hota (Zeta) – Hoti, od Krasa – Kastrati, a od PIPA – Piperi. Kasnije se Hoto polatini, Kraso poturči, a oba se poarbanase. Pipo se nastani u današnje Pipere, a Vaso i Kraso oko Drima do Prokletija – Arbanaškije, nedaleko od Đakovice.
Tako je i Bijeli Pavle (Bjelopavlići) imao poturčenog brata Gaša čije potomstvo sada živi sa druge strane Krasnića i zapadne strane Dečana. Govori se da je Gašo i Bijeli Pavle od Leke Dukađinca, koji je vladao prije Đurđa Kastriota, a poslije njegovog oca Pala Dukađinca.
Vojvoda Marko Miljanov u svojim djelima (do 1901.) beleži da se tri Albanska katolička plemena: Kastrati, Šalje i Beriše (kod Đakovice) smatraju za srodnike Kuča, osobito Beriše koji na Kuče gledaju kao na svoje krvne srodnike. Po predanju, rodonačelnik Kuča bio je Grča Nenadin, od čijih pet sinova: Petra, Đurđa, Tiha, Leša i Mara potiču njihova bratstva. Praotac Kastrata je Kraso (Krsto), a Šaljana – Šako. Obojica su navodno bili braća Grčina, dok bi Beriše bili potomci baš samog Grče.
PIPERI su kroz protekla vremena dali dosta časnih i poštenih ljudi i hrabrih junaka, naročito iz rodova Božovića, Piletića i drugih.
Čuveni i poznati junak Marko Piletić, kao i brat mu u svom vremenu vojvoda i serdar Jole Piletić bio je glava Pipera, kao što je u to vreme glava Rovaca bio Pavić Vlahović. Kada je Jole umro (kao emigrant u Nišu), nasledili su ga njegovi plemenici vojvoda Ilija Piletić, Raško Radev, Jovan Božović, Mitar Božović i Sava Radojev Božović sa Stijene Piperske i mnogi drugi, koji nijesu imali nikakvog zvanja.
Bio je čuven i Radoje Vulev sa Stijene. Kuća Božovića dala je nekoliko vojvoda kao: Božidara Vukotina, sina mu Đurezu, Vukašina Većkova, senatora Todora Mušikina i serdara Baša.
Rodoslovlje Božovića od Savića do rodonačelnika PIPA je ovako: Savić – Radoje – Vule – Mijo – Prentaš – Božidar – Vukota – Gojislav - Mihalj – PIPO.
Od Božovića iz Pipera vode porijeklo Ilići (od Andrije) i Petrovići u Bliznama. Od Božidara (pretka Petrovića) u Piperima evo rodoslova za ove Petroviće: Krsto – Novica – Mijajlo – Veko – Savo – Gavrilo – Radosav – Lako – Božo – Vukota. Ili:
Bogdan – Toman – Kusan – Bogdan – Dmitro – Radoje – Vule – Mijo – Prentaš – Božidar – Vukota.
Vujadinovići od Božovića: Miloš – Vukalica – Veliša – Ilija – Božo – Grubelja – Vuka – Vukajlo – Ćetko – Vujadin – Krcelin.
Od pretka Krcelina Janići nabrajaju 10 – 11 pasova. Tako naprimer za Mijoviće: Miloš – Petar – Nikola – Miloš – Savo – Jovo – Plačko – Radosav – Ilija – Krcelin.
Božovića ima i od Vukotića (na Svibe) od Vukote Gojislavova. Veko i Veliša su takođe preci: Vujadinovića, Dragićevića i Petrovića.